Natuur heeft het recht om vrij te zijn van PFAS

PFAS. Deze chemische stoffen zitten overal en verzieken mens en milieu. Kranten staan dan ook vol met verontrustende berichten. En juristen en burgers spannen rechtszaken aan om de PFAS-vervuiling een halt toe te roepen. 

Waarom zijn PFAS een probleem?

PFAS tasten bij mensen het immuunsysteem aan, kunnen de vruchtbaarheid verminderen en worden in verband gebracht met verschillende vormen van kanker, waaronder prostaat-, lever- en baarmoederhalskanker. Ook komen ze in moedermelk terecht.

Dit komt doordat PFAS – een afkorting voor poly- en per-fluoralkylstoffen – bestaan uit verbindingen tussen koolstof- en fluoratomen. Ze zijn in de jaren dertig van de vorige eeuw in laboratoria ontdekt en dus door mensen gemaakte kunststoffen: ze komen van nature niet in ons milieu voor. Het leven op Aarde heeft dan ook geen gereedschap om ze af te breken. Ze hopen zich op in organismen en verstoren processen. Daarom worden PFAS ook wel forever chemicals genoemd.

Pas nadat de Amerikaanse advocaat Robert Bilott eind jaren negentig een boer uit Parkersburg, West-Virginia, ging ondersteunen in zijn strijd tegen het chemische bedrijf DuPont vanwege het massaal sterven van zijn koeien, begon de giftigheid van PFAS enige bekendheid te krijgen. De Hollywood-film Dark Waters (2019) en de Zembla-documentaire De PFAS-doofpot (2023) brachten het onder de aandacht van een breder publiek. 

Alleen al in Europa maken 17 fabrieken PFAS. Nog veel meer fabrieken verwerken PFAS, bijvoorbeeld in consumentenproducten en medische toepassingen. Een collectief van onderzoeksjournalisten in heel Europa heeft de vervuiling met PFAS in kaart gebracht in het Forever Pollution Project: op tienduizenden plekken zit PFAS in de bodem of het water. 

Effect van PFAS op de gezondheid van andere organismen

Uit de weinige specifiek hierop gerichte studies blijkt dat ook dieren PFAS in hun bloed hebben: ze zijn aangetroffen bij meer dan 625 verschillende diersoorten in het wild – van de Noordpool tot Australië. PFAS leveren ook bij hen problemen op met het immuunsysteem en de vruchtbaarheid, evenals tumoren en schade aan lever en nieren. Uit een Belgische studie blijkt dat waterdieren, in het bijzonder de Europese paling, veel PFAS in hun bloed hebben, met negatieve impact op hun organen en op de ontwikkeling van embryo’s. Een onderzoek van Wageningen Marine Research naar de impact van PFAS op planten en dieren in o.a. de Westerschelde wordt aan het einde van 2024 verwacht. 

‍Hoe de PFAS-vervuiling te stoppen?

Er wordt gewerkt aan een restrictievoorstel op Europees niveau, dat de productie en verwerking van PFAS goeddeels zou uitbannen. De industrielobby werkt dit voorstel echter tegen en de politiek is vaak meer vatbaar voor korte termijn bedrijfsbelangen dan voor lange termijn belangen van huidige en toekomstige generaties mensen en ecosystemen.

Er is dus meer nodig, zoals steun voor de beweging die ecocide internationaal strafbaar wil stellen door het als vijfde misdaad toe te voegen aan het Statuut van Rome, het oprichtingsverdrag van het Internationaal Strafhof. Ecocide is juridisch gedefinieerd als “het verrichten van onrechtmatige of moedwillige handelingen met de wetenschap dat er een aanzienlijke kans bestaat dat ernstige alsmede omvangrijke dan wel langdurige schade aan het milieu wordt toegebracht door deze handelingen”. De link tussen deze definitie en de mondiale PFAS-vervuiling is niet moeilijk te leggen.

Anderzijds is er een omslag in ons denken en handelen nodig. We moeten van een antropocentrische naar een ecocentrische manier van denken. Een denkwijze waarin de mens beseft dat hij onderdeel is van de natuur, de gelijkwaardigheid van alle menselijke en niet-menselijke entiteiten erkent en de intrinsieke waarde en rechten van ecosystemen respecteert. Wanneer op die wijze naar de natuur gekeken wordt, wordt iedere vorm van vervuiling ondenkbaar.

Erkenning Rechten van de Natuur 

Aansluitend bij deze ecocentrische denk- en handelswijze kan de erkenning van de rechten van ecosystemen binnen ons juridische systeem nieuwe kansen bieden. We bepleiten als eerste stap het erkennen van de rechten van twee zeer door PFAS vervuilde ecosystemen in Nederland: de Westerschelde en de Merwede inclusief de Biesbosch. Door hen als zelfstandige rechtspersonen te erkennen met de rechten uit de Universal Declaration on the Rights of the Rivers kunnen deze ecosystemen een verbod op PFAS-vervuiling juridisch afdwingen. Eén van deze rechten is namelijk ‘the right to be free from pollution’. De voogd of advocaat van de betreffende ecosystemen zal weinig moeite hebben om aan te tonen dat het lozen van PFAS een schending is van dit recht!

‍