De veertien routes naar Rechten van de Natuur

Alles wat leeft, verdient een plek aan tafel

Stel je een wereld voor waarin bossen, rivieren en zeeën niet langer alleen worden gezien als bezit, maar als drager van rechten en volwaardige deelnemers aan ons rechtssysteem. Waar de stem en belangen van natuur meetellen in besluiten die haar raken.

‍

Dat is waar Stichting Rechten van de Natuur aan werkt. Niet met één route, maar met vele tegelijk. Jan van de Venis, ons hoofd juridische zaken, bracht, met input van verschillende mensen, onlangs maar liefst veertien concrete routes in kaart die binnen ons huidige rechtssysteem toegepast kunnen worden: van lokale inspraak tot grondwetswijziging. Elke route helpt om natuur een plek aan tafel te geven. Juridisch, maatschappelijk en cultureel. We leggen ze graag wat verder uit.

‍

Van VN tot gemeente: bouwen in lagen

Sommige routes beginnen hoog, bij internationale verdragen en VN-beleid. Wanneer Rechten van de Natuur worden opgenomen in het Biodiversiteitsverdrag of EU-wetgeving, verandert dat het speelveld van landen wereldwijd. Zo’n erkenning heeft symbolische kracht én juridische invloed, ook in Nederland.

‍

Dichter bij huis ligt de optie om Rechten van de Natuur op te nemen in de Nederlandse Grondwet. Dat zou een stevig moreel en juridisch anker zijn, vergelijkbaar met de manier waarop het recht op een gezond milieu in sommige landen is vastgelegd. Politiek is het een lange weg, maar de eerste contouren liggen er al.

‍

Een snellere route liep in andere landen via jurisprudentie: uitspraken van rechters die natuurbelangen expliciet meewegen en rechten erkennen. Denk aan Urgenda-achtige zaken, maar dan breder - voor al wat leeft. Met strategische juridische interventies, zoals amicus curiae-brieven, kunnen bestaande rechtszaken kantelen in het voordeel van ecosystemen.

‍

Het Burgerlijk Wetboek herschrijven

Ons Burgerlijk Wetboek is nog volledig mensgericht: natuur is een object dat kan worden bezeten. In een nieuwe benadering zou natuur zelf drager van rechten worden, en mensen zouden een zorgplicht krijgen tegenover het levende om hen heen.

‍

Binnen het privaatrecht liggen meerdere routes open. Eén daarvan is een nieuwe soort rechtspersoon voor natuurgebieden - bijvoorbeeld de Waddenzee of de Dommel - die via vertegenwoordigers kan deelnemen aan de samenleving. Spanje deed het al voor de Mar Menor, Nieuw-Zeeland voor de Whanganui-rivier.

‍

Een andere route werkt binnen het bestaande recht: stichtingen die namens natuur optreden. Zo kan bijvoorbeeld een bos juridisch “van zichzelf” worden. Daarmee ontstaat niet alleen bescherming, maar ook bewustzijn. En het laat zien dat het al kan, zonder dat de wet hoeft te wachten.

‍

Ook kunnen we via wijzigingen in het Burgerlijk Wetboek anders leren kijken naar ander leven. Bijvoorbeeld door aanpassingen in het familierecht en het goederenrecht. Biologisch gezien zijn we familie, juridisch gezien nu nog verre van dat: dieren en natuur zijn nu ondergeschikt.

‍

De kracht van burgers en gemeenschappen

Verandering begint vaak onderaan. Burgers kunnen via inspraakprocedures of petities al namens natuur spreken in raden, waterschappen en provincies. De ‘Wegwijzer’, ontwikkeld door onze stichting, helpt mensen precies dat te doen.

‍

Ook regionale overheden kunnen voortrekker zijn. Provincies en waterschappen kunnen in hun plannen en visies Rechten van de Natuur opnemen en experimenteren met voogdijmodellen of vertegenwoordiging van waterlichamen. Dergelijke pilots vormen waardevolle proeftuinen voor landelijk beleid.

‍

Op gemeentelijk niveau kan het nog concreter. Steeds meer gemeenten onderzoeken hoe zij natuurrechten kunnen verankeren in hun Omgevingsvisie. Denk aan Amsterdam, Groningen, Deventer en Zaanstad, steden waar het gesprek al loopt over een Raad voor de Rechten van de Natuur.

‍

Natuur vertegenwoordigen in organisaties

Niet alleen overheden, ook bedrijven en instellingen kunnen stappen zetten. Via medezeggenschap en ondernemingsraden kunnen natuurbelangen worden meegenomen in besluiten die impact hebben op ecosystemen.

‍

Een lichtere, vrijwillige route is de Code Natuur: een gedragscode waarin organisaties verklaren dat ze natuur als volwaardige stakeholder erkennen, en aangeven hoe ze die stem meenemen in bestuur, beleid of toezicht. Zo’n code werkt sneller dan wetgeving, maar zet wel een norm.

‍

Nog verder gaat Onboarding Nature, waarin organisaties letterlijk een natuurvertegenwoordiger aanstellen: iemand die de stem van het landschap, het water of het ecosysteem meeneemt in het overleg. Het klinkt poëtisch, maar het verandert hoe mensen beslissen.

‍

Rechten van de Natuur als moreel kompas

Sommige sporen kijken verder vooruit. Een internationaal vastgelegd document met Principles on the Rights of Nature zou kunnen worden wat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens ooit was: een moreel en juridisch referentiepunt voor landen, rechters en burgers.

‍

Ook de koppeling met mensenrechten biedt nieuwe kansen. In andere rechtssystemen is via ‘ons’ recht op leven ook het recht van ander leven op leven erkend. Ons recht op familieleven, vastgelegd in art. 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, beschermt wat ons hecht en verbindt. Nu alleen nog maar mensen. Maar de vraag wordt nu breder gesteld: maakt natuur niet ook deel uit van die familie?

‍

Een groeiende beweging

Als stichting werken we aan al deze routes tegelijk, samen met juristen, bestuurders en burgers. Soms met kleine stappen, zoals een motie in een gemeenteraad, een nieuw artikel in het Burgerlijk Wetboek, een lokale bijeenkomst over waterrechten. Soms met internationale samenwerking binnen netwerken als GARN en Earth Law Center.

‍

Onze Roadmap is geen blauwdruk, maar een levend document dat met elk initiatief verder groeit. Elke route die we openen, maakt de volgende gemakkelijker. Zo bouwen we gestaag aan een rechtssysteem dat het leven zelf als uitgangspunt neemt.

‍

Waarom dit nú nodig is

We weten dat we afhankelijk zijn van gezonde ecosystemen: van bijen voor bestuiving, van rivieren voor drinkwater, van bossen voor adem. Toch weegt die stem nog nauwelijks mee in onze wetten.

‍

Rechten van de Natuur zijn geen abstract juridisch experiment, maar een praktische manier om onze wederzijdse afhankelijkheid te erkennen. Wie natuur vertegenwoordigt, vertegenwoordigt uiteindelijk ook de mens.

‍

Hoe jij kunt bijdragen

De komende jaren werken we verder aan deze veertien routes. Juridisch, politiek en cultureel. Daarbij kunnen we ieders steun gebruiken.

‍

Of je nu jurist bent, bestuurder of burger: er is altijd een manier om mee te doen.
Gebruik de Wegwijzer, start een lokaal initiatief, doneer of help ons het juridische fundament verder te bouwen.

‍

Als je jurist bent en je wilt meedenken, geweldig! Laat het dan aan ons weten via info@rechtenvandenatuur.org 

‍

Stichting Rechten van de Natuur is een ANBI-stichting: donaties zijn aftrekbaar en gaan direct naar projecten die natuur formeel een stem geven.

💚 Steun ons werk

‍
Samen zorgen we dat ook in Nederland de natuur gehoord wordt.

‍